Gwarancja bankowa przed powstaniem roszczenia z umowy najmu
Relacja między zobowiązaniem banku do wypłaty określonej kwoty, a momentem powstania roszczenia z tytułu umowy najmu (tj. wymagalnością zobowiązania) w dużej mierze zależy od treści samej gwarancji.
Umowa gwarancji określa datę wejścia w życie jak i wygaśnięcia uprawnień z gwarancji, zatem okres w którym możliwe jest złożenie skutecznego żądania wypłaty. Okres ten niekoniecznie pokrywa się z okresem wymagalności wszystkich należności z umowy najmu.
Ponadto gwarancja może uzależnić wypłatę sumy gwarancyjnej od:
• warunku – np. przedstawienia przez wynajmującego dowodów wymagalności roszczenia w określonej kwocie (takich zapisów będąc wynajmującym należałoby unikać) – w takiej sytuacji żądanie wypłaty złożone przed powstaniem roszczenia będzie nieskuteczne,
• oświadczenia w żądaniu zapłaty, iż należności najemcy są wymagalne i nie zostały spełnione przez najemcę – w takiej sytuacji powstaniem roszczenia złożenie wniosku o wypłatę zakładałoby złożenie fałszywego oświadczenia.
Możliwe jest oczywiście udzielenie umowy gwarancji bezwarunkowej, samoistnej której treść nie oznacza powyższych wymogów formalnych dla wypłaty kwoty gwarancyjnej, oraz na tyle abstrakcyjnej, aby brak wymagalności zabezpieczonej wierzytelności nie wpływał na zasadność żądania wypłaty. Należy mieć jednak na uwadze, że:
„Jeżeli ze stosunku podstawowego nie wynika obowiązek świadczenia, to w sytuacji, gdy wierzyciel z tego stosunku otrzymuje od gwaranta sumę gwarancyjną, a następnie gwarant uzyskuje równowartość tej sumy od zleceniodawcy gwarancji, to uznać należy, że przesunięcie majątkowe, do którego doszło w wyniku ww. zdarzeń między dłużnikiem a wierzycielem ze stosunku podstawowego, w rzeczywistości nie znajdowało prawnego uzasadnienia. Oznacza to, że beneficjent gwarancji stał się wzbogacony kosztem dłużnika, a ten ostatni zubożony. Taka sytuacja może podlegać ocenie na podstawie art. 405 i nast. k.c. Nie wyklucza to oczywiście oparcia roszczeń dłużnika ze stosunku podstawowego na reżimie odpowiedzialności odszkodowawczej kontraktowej (por. art. 414 k.c.), w takiej sytuacji wykazania jednak wymagają inne okoliczności, inne są bowiem przesłanki odpowiedzialności ex contractu.”[1]
Tym samym rozliczenie kwoty uzyskanej z gwarancji bankowej z roszczeniami niewymagalnymi obarczone jest ryzykiem odpowiedzialności na podstawach wskazanych powyżej. W praktyce jednakże gwarancja najczęściej zostaje udzielona na wypadek niewykonania wymagalnego zobowiązania.
Gwarancja bankowa po wygaśnięciu umowy najmu
Wygaśnięcie umowy najmu, podobnie jak moment powstania roszczenia na jej podstawie, wpływa na możliwość skorzystania z gwarancji bankowej wyłącznie w takim zakresie w jakim treść gwarancji ustanawia warunek, bądź uzależnia treść żądania wypłaty od trwania stosunku najmu. Gwarancja bankowa ukształtowana jako stosunek samoistny (nieakcesoryjny) jest źródłem zobowiązania banku, które pozostaje niezależne od wygaśnięcia umowy najmu – o ile tylko warunki formalne złożenia żądania wypłaty zostają spełnione, bank winien jest wypłacić sumę gwarancyjną wynajmującemu.
Co więcej, Sąd Najwyższy wskazuje, że nawet:
„(…) ewentualna nieważność tej umowy podstawowej albo odstąpienie od niej przez jedną ze stron nie ma wpływu na byt ważnego zobowiązania gwaranta wobec gwarantariusza, wynikającego z umowy gwarancji (…), ponieważ odpowiedzialność gwaranta nie ma charakteru odszkodowawczego, lecz wyraża się obowiązkiem zapłaty do wysokości uzgodnionej w umowie gwarancji tzw. sumy gwarancyjnej (wyrok SN z dnia 4 października 1995 r., II CRN 123/94, OSNC 1996/2/29), w razie zgłoszenia przez beneficjenta gwarantowi żądania zapłaty, spełniającego wymogi określone w umowie gwarancji”.[2]
Niezależnie od wygaśnięcia umowy najmu, prawo bankowe stanowi również, że roszczenie z gwarancji bankowej, jest wymagalne, choćby konkretne zobowiązanie, z którym gwarancja była związana, już wygasło[3].
Wpływ stosunku podstawowego na gwarancję, jeśli nie wynika bezpośrednio z jej treści, zdaniem części orzecznictwa sprowadza się do rozważenia zastosowania konstrukcji nadużycia prawa podmiotowego (art. 5 k.c.). Dotychczas znajdowała ona zastosowanie przykładowo gdy nastąpiło:
„żądanie zapłaty z gwarancji zabezpieczającej spłatę kredytu, gdy kredyt nie został wypłacony, rozszerzenie zakresu zabezpieczenia gwarancją albo sytuacja, w której beneficjent zwalnia dłużnika z długu, a następnie żąda zapłaty sumy gwarancyjnej”.[4]
Aktualnie orzecznictwo zmierza jednak w kierunku wzmocnienia ochrony nieakcesoryjności gwarancji. W szczególności Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że abstrakcyjny, autonomiczny charakter umowy gwarancji wyklucza możliwość naruszenia prawa podmiotowego przez beneficjenta, poprzez dochodzenie roszczeń z gwarancji. W przypadku faktycznego nieistnienia zabezpieczanych/rozliczonych wierzytelności, lub sporu co do ich wysokości, kwestie te jako związane ze stosunkiem podstawowym winny być rozstrzygane na jego podstawie, nie zaś w ramach stosunku z umowy gwarancji.[5]
Gwarancja bankowa gdy najemca kwestionuje wierzytelność z umowy najmu
Ustawa nie ogranicza wynajmującego co do typu gwarancji udzielonej na jego rzecz. Jak była już o tym mowa, gwarancja może mieć charakter warunkowy i kauzalny, ale możliwy jest również do zastrzeżenia nieakcesoryjny, samodzielny charakter tej umowy. W drugim przypadku wynajmujący doprowadza do tego, że jakiekolwiek zarzuty najemcy dotyczące umowy najmu, zasadności żądanych należności lub ich wysokości, nie wstrzymują możliwości skorzystania z gwarancji. Z punktu widzenia interesu wynajmującego, istotne jest aby gwarancja dostarczona przez najemcę zawierała wszelkie niezbędne klauzule zapewniające jej nieakcesoryjność.
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego w składzie siedmiu sędziów mającą moc zasady prawnej z dnia 16 kwietnia 1993 r. (sygn. akt. III CZP 16/93), bank udzielający gwarancji bankowej opatrzonej klauzulami „nieodwołalnie” „bezwarunkowo” oraz „na pierwsze żądanie” nie może skutecznie powołać się – w celu wyłączenia lub ograniczenia przyjętego na siebie obowiązku zapłaty – na zarzuty wynikające ze stosunku podstawowego (tj. umowy najmu), w związku z którym gwarancja bankowa została wystawiona.
Ocena obowiązku wypłaty środków z gwarancji bankowej dokonywana jest w ramach stosunku umowy gwarancji. Odrębną kwestią jest fakt, że kwota wypłacona z gwarancji będzie wykorzystana do rozliczenia zobowiązań z umowy najmu – wobec tego podstawy i zasadność rozliczenia tych zobowiązań będą oceniane (i ewentualnie kwestionowane) wyłącznie w ramach stosunku najmu, nie zaś stosunku gwarancji.[6]
Gwarancja bankowa w przypadku braku przedłużenia jej ważności
Warto pamiętać, że wraz z upływem terminu ważności gwarancji bankowej wygasa obowiązek banku wypłaty kwoty gwarancyjnej na rzecz wynajmującego. Aktualnie w realiach rynkowych gwarancje zabezpieczające umowy najmu bardzo rzadko udzielane są na okres dłuższy niż jeden rok. Okoliczność ta powinna być uwzględniona w umowach najmu – przez zobowiązanie najemcy do każdorazowego dostarczania nowej gwarancji jeszcze przed wygaśnięciem obecnie wiążącej. Co w sytuacji, gdy obowiązek ten zostanie jednak przez najemcę zignorowany?
Wynajmujący na zasadzie swobody umów może zawrzeć w umowie najmu także postanowienie wskazujące, że w przypadku braku przedłużenia okresu ważności gwarancji bankowej przez najemcę w oznaczonym terminie, wynajmujący uprawniony będzie do wypłaty kwoty gwarancyjnej oraz wpłacenia jej na rachunek depozytowy wynajmującego. Tym sposobem wynajmujący może jednostronnie „przekształcić” gwarancję w depozyt zabezpieczający umowę najmu.
Zastosowanie powyższej konstrukcji wymaga zadbania o właściwe brzmienie gwarancji bankowej. Niezależnie od zapewnienia jej bezwarunkowego charakteru, gwarancja powinna zabezpieczać nienależyte wykonanie lub brak wykonania zobowiązań z tytułu umowy najmu bez ich ograniczania do zobowiązań pieniężnych. Zgodnie z rozważaniami przedstawionymi powyżej (pkt. 2), obowiązek dostarczenia (oraz utrzymywania, przedłużenia) gwarancji bankowej ma charakter niepieniężny. Szczególnej ostrożności wymaga także określenie treści żądania wypłaty kwoty gwarancyjnej. Satysfakcjonujące dla wynajmującego będzie zastrzeżenie, mówiące o braku należytego wykonania zobowiązań (bez zawężania do kwestii „zobowiązań pieniężnych”) przez najemcę. Natomiast ewentualna treść gwarancji, zgodnie z którą można żądać wypłaty środków w sytuacji, gdy najemca nie zapłacił kwot należnych na podstawie umowy najmu, może już ograniczać możliwość spieniężenia środków z gwarancji bankowej oraz ich przeniesienia na rachunek depozytowy.
Gwarancja bankowa w przypadku upadłości i restrukturyzacji najemcy
Zagadnieniem budzącym wątpliwości wynajmujących jest także możliwość skorzystania z zabezpieczenia umownego w przypadku otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego bądź upadłościowego wobec najemcy.
W tym kontekście należy pamiętać, że gwarancja bankowa stanowi jednostronne zobowiązanie banku w zakresie ewentualnego zadłużenia najemcy. Najemca nie jest stroną ww. czynności, wobec czego ogłoszenie jego upadłości ani otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego nie wpływa na możliwość skorzystania przez wynajmującego z gwarancji. W praktyce zdarzają się gwarancje, które w swojej treści wyłączają możliwość skorzystania z nich na wypadek upadłości najemcy. Aby gwarancja była skutecznym zabezpieczeniem także w takim przypadku, dobrze jest zadbać o usunięcie takiego postanowienia z treści gwarancji bankowej.
Podobnie przy restrukturyzacji – aktualnie żadne z postępowań restrukturyzacyjnych nie uniemożliwia skorzystania z gwarancji bankowej. Jednak pomimo tego, że obowiązujący od dnia otwarcia postępowania zakaz spełniania świadczeń objętych z mocy prawa układem dotyczy dłużnika, a nie jego wierzycieli, to w praktyce nadzorcy, zarządcy, czy sami dłużnicy dość często kwestionują możliwość pokrycia przez wynajmującego tzw. starych długów (tj. sprzed otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego) z gwarancji bankowej. Powyższe nie jest jednak w żaden sposób uzasadnione w świetle regulacji prawa restrukturyzacyjnego.
Autorami są r. pr. Przemysław Własienko oraz apl. radc. Marta Gruszka.
CZĘŚĆ 1. serii o gwarancjach bankowych – przeczytaj tutaj.
CZĘŚĆ 2. serii o gwarancjach bankowych – przeczytaj tutaj.
CZĘŚĆ 3. serii o gwarancjach bankowych – przeczytaj tutaj.
[1] Wyrok SA w Warszawie z 22.10.2020 r., VII AGa 2220/18, LEX nr 3184240.
[2] Wyrok SN z 14.04.2016 r., II CSK 307/15, LEX nr 2224604.
[3] Zob. art. 87 § 2 pr.b.
[4] M. Bieniak [w:] Prawo bankowe. Komentarz, red. A. Mikos-Sitek, P. Zapadka, Warszawa 2022, art. 81.
[5] Zob. Wyrok SN z 14.04.2016 r., II CSK 307/15, LEX nr 2224604.
[6] Zob. Wyrok SA w Warszawie z 22.10.2020 r., VII AGa 2220/18, LEX nr 3184240.
Powrót do bloga